Alimenty na rzecz rodzica mogą zostać zasądzone przez sąd rodzinny, jeśli rodzic pozwie swoje dziecko o alimenty w sytuacji, gdy nie może samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb. Obowiązek alimentacyjny wobec rodziców może obciążyć dzieci, które posiadają świadczenia, pozwalające na wypłacanie alimentów. Czy da się uniknąć płacenia alimentów od dzieci na rodziców?
Obowiązek alimentacyjny – co to jest?
Zwykle obowiązek alimentacyjny kojarzony jest z obowiązkiem płacenia alimentów na dziecko. Niewiele osób wie, że obowiązek alimentacyjny może dotyczyć także obowiązku płacenia alimentów wobec rodziców. Obowiązek alimentacyjny polega na dostarczaniu środków utrzymania innej osobie, co ma zapewnić bezpieczne życie i możliwość utrzymania się. Obowiązek alimentacyjny został uwzględniony w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (Dz.U.2020.0.1359 t.j. – Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r.) w dziale III. Art. 128. informuje, że podmiotami obciążonymi obowiązkiem alimentacyjnym mogą być głównie krewni w linii prostej i rodzeństwo. Obowiązek alimentacyjny może jednak dotyczyć także innych osób, które nie są związane biologicznie.
Kiedy rodzice mogą ubiegać się o alimenty od swoich dzieci?
Przede wszystkim rodzic może domagać się płacenia alimentów tylko od pełnoletnich dzieci. Obowiązek alimentacyjny może powstać, jeśli sąd uzna, że są ku temu przesłanki. Rodzic może zgłosić stan niedostatku i słabej sytuacji materialnej, co oznacza, że nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić swoich uzasadnionych potrzeb. Dzieci muszą mieć jednak możliwość spełnienia nałożonego obowiązku, czyli posiadania źródła finansowania. Możliwości zarobkowe dzieci mogą pochodzić z:
- wynagrodzenia na pracę,
- premii lub dodatków do wynagrodzenia,
- renty,
- emerytury,
- zgromadzonych akcji,
- odsetek z akcji,
- innych dochodów.
Obowiązek alimentacyjny obok zaspokojenia potrzeb finansowych według Sądu Najwyższego ma także znaczenie etyczne. W uchwale z dnia 24 lutego 2011 r., III CZP 134/10, czytamy, że:
“obowiązek alimentacyjny, obok realizacji celu ekonomicznego, jakim jest zapewnienie uprawnionemu niezbędnych środków materialnych pozwalających zaspokoić jego potrzeby, służy kształtowaniu właściwych z punktu widzenia powszechnie akceptowanych w społeczeństwie wzorców postępowania w rodzinie, wpływa na umocnienie łączących rodzinę więzi i kształtuje wzajemne relacje między jej członkami.”
Przesłanki do oddalenia powództwa o alimenty od dzieci
Kodeks rodzinny i opiekuńczy w art. 144 określa, że zobowiązany do płacenia alimentów na rodzica może uchylić się od wykonania obowiązku pod warunkiem, że żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Co to oznacza w praktyce? Trudno stwierdzić, ponieważ zastosowanie klauzuli o zachowaniach sprzecznych z zasadami współżycia społecznego nie precyzuje i definiuje jasno zachowań, które uginają się pod tym artykułem. Przesłankami do oddalenia powództwa o alimenty mogą być:
- udowodnione niewywiązywanie się z obowiązków rodzicielskich,
- niepłacenie zasądzonych wcześniej alimentów na dzieci,
- nieutrzymywanie kontaktu z rodziną od dłuższego czasu,
- brak więzi między rodzicami a dzieckiem,
- unikanie zatrudnienia,
Powyższe okoliczności mogą być rozpatrywane jako przesłanki do oddalenia powództwa z powodu niezgodności z zasadami współżycia społecznego. Przesłanki te nie powodują jednak, że rodzic nie może ubiegać się o zasądzenie alimentów od dziecka.
Kiedy nie powstaje obowiązek alimentacyjny?
- dzieci same dbają o rodziców
Rodziny żyjące w zgodzie zwykle nie mają potrzeby wchodzenia na ścieżkę sądową w celu egzekwowania obowiązku alimentacyjnego. Dorosłe dzieci często same zajmują się rodzicami, zapewniając im pomoc materialną, ale też niematerialną.
- pozostawanie w niedostatku z własnej winy
Obowiązek alimentacyjny nie powstaje także w sytuacji, kiedy osoba żyje w niedoborze materialnym, jednak sytuacja ta wynika z własnej winy rodzina. Dzieje się tak np. gdy nie podejmuje pracy zarobkowej, mimo że ma ku temu możliwości.
- powołanie się przez dzieci na naruszenia prawa podmiotowego
Taka sytuacja zwykle ma miejsce wtedy, gdy dzieci czują się skrzywdzone przez rodzica, który chce, aby spełnić wobec niego obowiązek alimentacyjny. Są to przypadki porzucenia przez rodzica, brak zainteresowania losem dzieci czy doznane w przeszłości krzywdy. Dzieci, które poradziły sobie w dorosłym życiu, mogą powołać się na przepisy prawa cywilnego, które określają, że roszczenie rodzica o alimenty jest niezasadne, ponieważ stanowi nadużycie przysługujących uprawnień. Konieczne jest wtedy udowodnienie, że rodzic zachowywał się w rażąco niewłaściwy sposób.
